Sundance – LHP độc lập lớn nhất nước Mỹ, có tầm quan trọng như thế nào? Và điểm chung của những bộ phim The Farewell, The Last Black Man in San Francisco, American Factory và Honeyland là gì?
Đó là cả bốn phim đều tạo được sự chú ý và thành công nhất định vào năm ngoái, và cả bốn đều được công chiếu vào tháng 1.2019 tại Sundance – liên hoan phim (LHP) danh giá nhất nước Mỹ dành cho phim độc lập và là một trong những mảnh ghép quan trọng nhất của ngành công nghiệp điện ảnh.
Được khởi động từ 1978 nhưng chính thức đi vào hoạt động từ 1984, LHP Sundance diễn ra hàng năm trong 10 ngày cuối cùng của tháng 1 tại vùng hồ và khu nghỉ mát ở bang Utah. Ước tính có khoảng 122.000 người đã tham dự LHP Sundance 2019 (giảm nhẹ so với 125.000 người năm 2018) – khiến Sundance trở thành LHP độc lập lớn nhất nước Mỹ.
Sundance mang lại nhiều thứ: là nơi trình chiếu những bộ phim độc lập thú vị nhất từ Mỹ và trên toàn thế giới; cung cấp những dự đoán về xu hướng phim sắp tới; một trung tâm kết nối các nhà làm phim và các tài năng muốn gia nhập vào lĩnh vực này; một diễn đàn thảo luận các vấn đề, các công nghệ ảnh hưởng đến điện ảnh và truyền thông; nơi để bắt gặp những người nổi tiếng trong trang phục lộng lẫy; và là sự thay đổi khẩu vị sau mùa phim thu bận rộn.
Sundance giúp phim độc lập tìm được khán giả của nó, cả tại liên hoan phim và sau đó nữa
Các bộ phim được chọn chiếu tại Sundance phải được sản xuất độc lập và chúng thường sẵn sàng chào bán tại liên hoan.
Nói một chút về “phim độc lập” là gì.
Một cách đơn giản, phim độc lập là phim được sản xuất và cấp vốn bên ngoài hệ thống hãng phim lớn. Trong khi các phim bom tấn hay phim chiếu rạp đại trà thường được sản xuất, đầu tư và phát hành bởi các hãng phim lớn – như Paramount, Sony, Disney và Warner Bros. – thì các phim độc lập bắt đầu với các công ty sản xuất độc lập, hoặc các nhà làm phim cá nhân kiếm được đủ vốn (hoặc tự bỏ tiền đầu tư) để sản xuất phim.
Nhưng sản xuất xong phim thì mới chỉ đi được một nửa đoạn đường. Một nửa còn lại nằm ở việc đem phim đến với khán giả của nó, và đó là lúc các LHP như Sundance và các nhà phát hành bước vào cuộc chơi. Các nhà phát hành tham dự LHP để “mua” những bộ phim mà họ có thể phát hành trong tương lai tại rạp và / hoặc trên các nền tảng phát trực tuyến như Netflix, Amazon, Hulu,… Khi một bộ phim độc lập được chọn trình chiếu ở Sundance, thì cơ hội nó được một hãng phim (như Lionsgate hoặc Sony Pictures Classics) hoặc một nhà phát hành độc lập (như A24 hoặc Neon) chọn mua sẽ tăng lên.
Trong những năm gần đây, các nền tảng trực tuyến như Netflix, Amazon Studios và Hulu đã có nhiều tiền để mua phim tại Sundance. Mặt khác, những công ty này cũng đang chuyển sang sản xuất phim gốc của riêng của họ, dẫn đến việc họ không mua được bất kỳ bộ phim nào tại LHP năm 2018. Nhưng năm 2019, tất cả đều mua một số phim, đặc biệt là phim tài liệu. Năm 2020, với sự mở rộng và phát triển của các nền tảng khác như Disney, Apple và HBO, có thể nhiều phim ở các LHP như Sundance sẽ được mua hơn nữa.
Cũng có những phim đã được mua trước khi tham dự LHP Sundance, nhưng đa số phim chiếu tại đây đều hy vọng tạo được tiếng vang để các nhà phát hành sẵn sàng bỏ thêm chi phí tiếp thị phim, có thể nâng cao doanh thu phòng vé và thậm chí gặt hái các giải thưởng.
Nhưng trước tiên, phim phải vào được Sundance. Các nhà làm phim phải gửi tác phẩm của họ trước thời hạn cho hội đồng thẩm định xem xét, và nếu may mắn, phim sẽ được chọn chiếu tại liên hoan cho báo chí, người trong ngành cũng như khán giả (thường là có các suất chiếu riêng) .
Nhưng, Sundance không chỉ có mua và bán phim
LHP Sundance cũng được tổ chức như một cuộc thi, với ban giám khảo gồm các nhà làm phim giàu kinh nghiệm, người điều hành và các chuyên gia để trao giải cho các bộ phim chiếu tại đây. Tổng cộng gần 30 giải thưởng được trao; một số giải lớn như Giải thưởng của Ban giám khảo, giúp phim có chỗ đứng với khán giả và với các nhà tổ chức LHP khác. (Đây là những giải thưởng mà bạn thường thấy được đặt ở trên các poster phim). Khán giả cũng có quyền bỏ phiếu để bình chọn cho phim đạt Giải thưởng của khán giả.
Nhưng Sundance còn nhiều thứ hơn là mua bán và giành giải thưởng. Liên hoan cũng trình chiếu các bộ phim – và đôi khi không phải là phim – chỉ để phục vụ những khán giả yêu điện ảnh tham dự. Ví dụ năm 2020, Sundance trình chiếu Max Richter’s Sleep – một bộ phim tài liệu âm nhạc, đi kèm với buổi hòa nhạc đặc biệt buổi tối với phiên bản Sleep dài 90 phút do Max Richter biểu diễn.
Thế đấy, Sundance có các sự kiện đặc biệt, chiếu các phim đã chiếu tại các LHP khác, biểu diễn âm nhạc, thảo luận nhóm và trò chuyện với các ngôi sao – hầu hết các hoạt động này phục vụ đối tượng các nhà làm phim và những người trong ngành.
Bên ngoài rạp chiếu cũng có các hoạt động rất dễ nhận ra: các thương hiệu tài trợ cho LHP lập cửa hàng ở thành phố này như phòng trưng bày, sân khấu, quán cafe; các nhà báo phỏng vấn nhà làm phim và đánh giá phim; những người nổi tiếng tạo dáng chụp ảnh trên thảm đỏ; những bữa tiệc linh đình ăn mừng phim ra mắt chẳng hạn. Thậm chí người ta còn có thể đi trượt tuyết ở đây, nếu có thời gian.
Sundance bắt đầu với mục đích để quảng bá phim độc lập của Mỹ
Sundance được thành lập vào năm 1978, khi đó nó được tổ chức tại thành phố Salt Lake và được gọi là LHP Utah / US. Mục đích là thu hút các nhà làm phim đến Utah và thúc đẩy hoạt động làm phim độc lập của Mỹ. Chủ tịch đầu tiên của liên hoan là Robert Redford và ông vẫn tham gia cho đến hiện nay, là người phát biểu trong họp báo khai mạc và các sự kiện khác.
Sau đó sự kiện trải qua một số thay đổi, từ Salt Lake chuyển đến Park City, thay đổi thời điểm từ mùa hè sang tháng Giêng. Năm 1991, cái tên LHP Sundance chính thức ra đời, được đặt theo tên nhân vật của Redford trong bộ phim Butch Cassidy and the Sundance Kid năm 1969.
Thanh danh của LHP tiếp tục tăng lên nhờ những tác phẩm khởi đầu tại Sundance sau đó đã đạt được nhiều thành công lớn như Sex, Lies and Videotape (1989) của Steven Soderbergh tiếp tục giành được giải Cành Cọ Vàng danh giá tại Cannes; phim ngắn 13 phút Bottle Rocket (1993) của Wes Anderson được viện Sundance tài trợ để phát triển thành phim điện ảnh đầu tay của anh; và The Virgin Suicides (2000) của Sophia Coppola.
Sundance cho chúng ta biết rất nhiều về tương lai của điện ảnh
Sundance diễn ra trước khi mùa giải Oscar của năm thực sự bắt đầu. Nơi đây được giới chuyên môn Mỹ đánh giá như “vườn ươm” giúp phát hiện những đề cử và giải thưởng Oscar trong các năm trở lại đây.
Năm 2010, 9 tác phẩm được phát hiện từ LHP Sundance đã giành được 15 đề cử Oscar. Cùng năm, 4 đề cử Oscar phim tài liệu đều là phim của Sundance trước đó. Năm 2011, tác phẩm The Kids Are All Right và Winter’s Bone gây tiếng vang ở LHP Sundance sau đó cũng giành 4 đề cử Oscar quan trọng mỗi phim. Năm 2013, giải thưởng Oscar ghi nhận 4 đề cử cho bộ phim Beasts of the Southern Wild nổi tiếng từ Sundance. Năm 2015, Brooklyn ra mắt tại Sundance và cuối cùng được đề cử Oscar cho Phim hay nhất năm 2016. Năm 2017, những lời ca tụng dành cho Call Me by Your Name, với sự tham gia của Armie Hammer và Timothée Chalamet, sau Sundance đã khẳng định phim sẽ tiếp tục được chú ý ở Oscar – và thực sự nó đã giành được 3 đề cử. Năm 2019, The Farewell từ Sundance đã đưa Awkwafina lên đến đỉnh cao với Quả Cầu Vàng làm nên lịch sử.
Những tác phẩm được nâng đỡ từ Sundance sau đó được biết đến rộng rãi trong nền công nghiệp điện ảnh không thể không kể đến loạt phim kinh dị Saw, 500 Days of Summer, Sex, Lies and Videotapes, Reservoir Dogs, hay Thank You for Smoking. Quentin Tarantino, Paul Thomas Anderson, Damien Chazelle, Darren Aronofsky, James Wan hay Steven Soderbergh đều là những đạo diễn trưởng thành từ Sundance.
Một buổi trình chiếu ở Sundance cũng có thể có ý nghĩa to lớn đối với các diễn viên. Ví dụ như Half Nelson chiếu tại Sundance 2006 đã là bệ phóng cho sự nghiệp diễn xuất của Ryan Gosling một cách hiệu quả. Những cái tên ở hậu trường như nhà tư liệu, nhạc sĩ, biên tập viên,… cũng có cơ hội được phát hiện tại Sundance. Bất kể với vai trò gì, đây cũng là một trong những nơi quan trọng nhất để các nhà làm phim gây chú ý và tạo sự kết nối.
Sundance cũng đang cố gắng dẫn đầu trong việc đa dạng hóa ngành công nghiệp điện ảnh
Dường như phim độc lập là câu lạc bộ dành cho các chàng trai – như những cái tên ở trên – và Sundance đang nỗ lực trong những năm gần đây để thúc đẩy vai trò của nữ giới trong ngành điện ảnh, với sáng kiến Women at Sundance. 46% phim tranh giải năm nay do phụ nữ đạo diễn. Bước tiến đó vượt xa ngành công nghiệp điện ảnh nói chung khi vào năm 2019, chỉ có 12 trong số 100 phim có doanh thu cao nhất là do phụ nữ đạo diễn. (Và chỉ 4 trong số những phụ nữ đó là người da màu.)
Sundance cũng nỗ lực phối hợp để nâng cao tiếng nói của các nhóm thiểu số khác. Trong số 244 dự án năm nay, 37% được thực hiện bởi người da màu và 19% bởi người thuộc cộng đồng LGBTQ, tương đương với năm 2019. So sánh với toàn ngành công nghiệp điện ảnh rộng lớn, năm 2019 chỉ có 17% các đạo diễn đứng sau 100 phim doanh thu cao nhất ở Mỹ không phải là người da trắng. (Không có con số thống kê chính xác về số lượng phim của người thuộc cộng đồng LGBTQ).
Về phía những nhà phê bình điện ảnh, Sundance mở rộng nhóm đối tượng được mời tham dự. Bởi theo một nghiên cứu của USC Annenberg Inclusion Initiative công bố vào năm 2019 cho thấy: những nhà phê bình phim xuất bản nhiều nhất là nam giới và người da trắng; ngoài ra, nhiều nhà phê bình từ các cộng đồng ít được đại diện như các nhà văn tự do thì việc tham gia một LHP như Sundance gây khó khăn về tài chính, ngay cả khi nó có thể thúc đẩy đáng kể sự nghiệp của họ. Vì vậy Sundance đã phân bố các vé cao cấp, tạo điều kiện và hỗ trợ chi phí đi lại, ăn ở cho hơn 50 nhà phê bình và nhà báo từ các nhóm.
Có lẽ việc luôn hướng tới tương lai của điện ảnh chính là điều khiến Sundance trở nên độc đáo. Và cuối cùng – sau các cuộc mua bán và trao thưởng – LHP Sundance đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với khán giả yêu phim. Chỉ có ở Sundance, nơi được coi là mỏ phim độc lập, mới gạn đãi các tác phẩm xuất sắc nhưng dễ bị bỏ qua tại các rạp chiếu trong nền công nghiệp điện ảnh khổng lồ Hollywood. Chỉ có ở Sundance, khán giả mới có dịp thưởng thức các tác phẩm tâm lý gai góc thuộc nhiều đề tài từ kinh dị đến tình cảm tuổi mới lớn, mà không bị trói buộc bởi lý tưởng thương mại của các hệ thống kinh doanh phim ảnh. Chỉ có ở Sundance, những tài năng tương lai còn nằm trong bóng tối mới được khai phóng và nở rộ trên bầu trời điện ảnh đương đại.
Tham khảo thông tin từ Vox
